مقدمه: در راستای سلسله مباحثی که در آن سعی است تا به نوعی دغدغه های فرهنگی جامعه بحث و برای آن چاره اندیشی شود، امروز به سراغ مبحث احترام متقابل می رویم. موضوعی که تمامی افراد جامعه از خرد و کلان با آن درگیرند و جمله مسائلی است که تمامی اقشار با آن درگیرند. برای جامعه ای که در مسیر پیشرفت گام برمی دارد، اولویت های فرهنگی از اهم است، این مهم آنجایی نمود بیشتری پیدا می کند که بدانیم اولویت های فرهنگی در جوامع جهانی و در بین تمامی ملل، مقدم و اولی است و یک جامعه آنجا می تواند موفق تر عمل کند که بستر های فرهنگی اش آماده باشد. در این بستر است که ابداعات علمی، شکوفایی اقتصادی، پیشرفت های سیاسی و… بارور می شوند.

اهمیت و جایگاه در جامعه: شاید در نگاه اول چنان به نظر رسد که بحث احترام متقابل بیش از انکه یک مساله ی فرهنگی باشد، مساله ای است اجتماعی که باید با راهکارهای اجتماعی به استقبال آن رفت. با تایید قرابت عرصه ی فرهنگ و اجتماع در این زمینه، بایستی عنوان نمود که این امر در گام نخست نیازمند حسن نظر افراد یک جامعه به یکدیگر است و اگر این امر محقق شود، چه بسا که غالب مسائل پیرامون این مهم نیز خودبخود حل شوند. نیت ما نیز در این نوشتار بیان راهکارهایی برای حل مشکلات ناشی از کج برخوردی هاست و بایستی اذعان داشت که به نظر می رسد، احترام متقابل در یک جامعه بیشتر از آنکه جنبه ی اجتماعی داشته باشد، بحثی است فرهنگی و دید این دیدگاه نیز آنجاست که می توان با فرهنگ سازی در جامعه به رفع مشکلات سوء ناشی از ان پرداخت و لذا نتیجتا بایستی پذیرفت که در دسته بندی، بتوان آن را در گروه هنجارهای فرهنگی طبقه بندی نمود.

شئون مساله: احترام ، مسئله ای است که حداقل دو شان مجزا و متفاوت دارد و انسان ها در تعامل با یکدیگر و بعضا در تعامل با خویشتن بدان می رسند. با این دیدگاه بدیهی است که مثل سایر کارکردهای فرهنگی-اجتماعی جامعه در مواجهه با فرد دومی عینیت پذیرفته و تک بعدی نیست. از این گفتار می توان اینگونه برداشت کرد که تحقق کامل این موضوع در جامعه به شدت با کلیت جامعه درگیر بوده و تک تک افراد جامعه بایستی با آن ارتباط بگیرند.

شناخت عوامل و ارائه راهکار: عوامل متعددی در ایجاد درگیری ها و اشفتگی های ذهنی دخیل است، ضمن آنکه بسیاری از افراد آموزشهای اولیه را در این مورد ندیده اند. البته مشاهده ی موردی که هیچ گونه زمینه ی قبلی نداشته و از چارچوب ابتدایی احترام گذاشتن به افراد ناآگاه باشد بسیار اندک است، ان هم در جامعه ای که به اعتراف بسیاری از اهالی فن، دارای بافرهنگ ترین تمدن ها بوده و هست. اما شاید علت غالب موردهایی که روزمره در جامعه با آن ها برخورد می کنیم و نمود بی احترامی افراد نسبت به یکدیگر هستند عوامل عارضی باشد و نه ذاتی. از جمله عوارض عارضی می توان به پریشانی افکار جامعه در یک مقطع کوتاه و یا حتی نسبتا بلند اشاره کرد. در جامعه ی ما نیز وجود مسائلی چون فشارهای اقتصادی، فشارهای تبلیغاتی از ناحیه ی دشمن، فشارهای ناشی از آسیب های اجتماعی و … در وقوع این امر تاثیر گذارند. از دیگر سو، شاید بتوان یکی دیگر از عوامل ایجاد پدیده هایی که مصداق بی احترامی افراد نسبت به یکدیگر هستند را عوض شدن معیارها و شاخصه های احترام گذاشتن به همدیگر است. مثلا شاید در یک شهر، ریختن بی منظور اب دهان به روی زمین نشانه ی بی احترامی به فرد یا افرادی نباشد، اما همین حرکت در یک محیط دیگر با برخورد تند رهگذر مواجه شود که این رفتار را نشانه ی بی احترامی به خود به عنوان فردی از آحاد جامعه قلمداد می کند. هرچند که شاید کمتر با موضوعاتی از این دست مواجه باشیم، چرا که امروزه فرهنگ های شهری در نقاط مختلف جامعه ی ما با هم گره خورده و فرهنگ های مختلط را می توان در جای جای کشور دید.

کارکرد بیرونی مسئله: با این همه،  بلاشک فرهنگ سازی می تواند به افراد جامعه در برقراری رابطه ی حسنه و متعاقب آن به احترام گذاشتن متقابل بین آنها کمک کند. بعلاوه ی اینکه فرهنگ دینی ما سرشار از توصیه هایی در این راستاست که مشهور ترین آنها در احترام به پدر و مادر و نیز در احترام به همسایه مان تحقق می یابد. اما اینکه چرا  با وجود  سفارش های مختلف از جانب بزرگان دین، همچنان ما در جامعه با این پدیده- برخورد خشن افراد جامعه نسبت به هم و بعبارتی بی احترامی متقابل- مواجهیم، موضوعی است که در پرداختن  ریشه ای بدان ضرورتی اجتناب ناپذیر احساس می شود.

نتیجه: برای اهمیت از کارکردهای این موضوع بایستی دقت داشت که رفتار مثبت افراد جامعه در تعامل با یکدیگر نقشی کلیدی در بحث امنیت روانی جامعه دارد که آن نیز به نوبه ی خود تاثیر بسزایی در زندگی مسالمت آمیز افراد در یک جامعه و در مجاورت یکدیگر دارد. چرا که ما انسان هایی هستیم که ناگزیر از برخوردهای روزه ی اجتماعی هستیم که اگر غیر این بود و اگر ما نیز چون رابینسون کروزوئه در جزیره ای تنها سکنا داشتیم، باز هم ضرورت احترام به خویشتن و نیز احترام به سایر موجودات زنده ما را بر می انگیخت تا نقش و کارکرد این موضوع را بدرستی شناخته و بدان آگاه شویم.

چاپ شده در شماره 28 روزنامه امید البرز -مرداد 1391